de toelichting werd gehouden door Stefan Nieuwinckel, Directeur van Pax Christi Vlaanderen.

Oorlog is een grote daad van on-liefde die mensen andere mensen aandoen. De inval van Poetins troepen in Oekraïne bracht de oorlog dichtbij. Dichtbij: de frontlijn ligt in ‘ons’ Europa. Dichtbij: de inzet van een kernwapen, op ons gericht, behoort tot de mogelijkheden. Dichtbij: mensen die de oorlog ontvluchtten, stonden snel en massaal bij ons, en deden appel op onze hulp. Maar laten we niet vergeten dat het altijd wel ergens oorlog is, een even grote daad van on-liefde.

On-liefde, het woord bestaat niet in onze taal, zoals on-deugd, on-recht en on-heil wel bestaan. Toen ik de tekst van Paulus tot mij liet komen, vond ik dat het woord wel moest bestaan. Als je de liefde niet hebt… Hoe kunnen mensen dan zo’n daad van oorlog stellen, die een volledige ontkenning is van wat liefde kan zijn? En als je het even laat doordringen, kan je dan anders dan wanhopig zijn?

Er is veel in deze en andere oorlogen dat de wanhoop in mij doet sluipen. Ik had het geluk in deze periode een paar Oekraïners en een enkele Rus aan het woord te horen. Wat mij in hun verhalen het meest wanhopig maakte, is hoe deze oorlog families en gemeenschappen uit elkaar drijft. De geschiedenis van wat we nu Rusland en Oekraïne noemen, loopt al eeuwen door elkaar. En dat tekent families en gemeenschappen. Oorlog vernietigt wat mensen aan familie en gemeenschap opbouwden, ook dat is een daad van on-liefde: dit weefsel genadeloos uit elkaar spelen.

Kan je dan anders dan wanhopig zijn, moedeloos? Kan je anders dan bij de pakken neer gaan zitten? Natuurlijk is het niet dat, wat mensen doen. Situaties als deze laten juist een grote veerkracht zien. Dat hebben we ook gezien toen de eerste oorlogsvluchtelingen hier aankwamen. Er is veerkracht bij deze mensen die zich organiseren om hun land te ontvluchten en hier iets nieuws op te bouwen, er is veerkracht bij ons als ontvangende gemeenschap, die plaats maakte, oplossingen zocht. Het is de opdracht van een vredesbeweging als Pax Christi Vlaanderen om die veerkracht te bundelen, er richting aan te geven.

Voor Pax Christi Vlaanderen betekent dit zeker politiek positie kiezen. Een al-te-menselijke reactie in tijden van oorlog is de oorlogslogica verder door te trekken, meer te investeren in militaire uitgaven. Zie je wel dat de anderen de slechterik zijn, en zij malen niet om militaire inzet. We mogen niet naïef zijn, toch? Onze regering ging vlotjes mee in deze logica en verhoogde het defensiebudget. Samen met andere vredesbewegingen zeggen we hier ‘neen’. Juist dit denken in termen van militair evenwicht én overwicht leidt tot de uit de hand gelopen situatie die oorlog is. Investeren in defensie is niet investeren in andere zaken, en juist daar heeft onze wereld zo’n behoefte aan.

Vanuit dezelfde overtuiging blijven we pleiten dat België het verdrag op het verbod van kernwapens ondertekent, wat 91 landen ondertussen deden. Dat Rusland nu bijna banaal kan dreigen met de inzet van kernwapens is het resultaat van een volgehouden nucleair opbod. En maken ‘onze’ kernwapens ons meer weerbaar als de ‘andere partij’ ze ergens tactisch op de frontlijn dropt?

Werken aan vrede is echter meer dan het afwerken van een lijstje van politieke eisen. Het is ook het creëren van een perspectief. Dat behoeft net wat meer tijd dan de korte uiteenzetting hier. Maar misschien helpt Paulus mij hier een handje. Geloof, hoop en liefde.

Geloof. Hoe we denken over de onvermijdelijkheid van oorlog, heeft ook te maken met hoe we denken over de mens. Het gaat om een mensbeeld. Het domineerde mensbeeld is dat van de mens die voor de andere mens een wolf is. Als het erop aankomt, neemt de ‘agressieve mens’ het over, tot de dood toe. Maar is dat zo? Ik ben nogal in de ban van het boek van Bregman: ‘De meeste mensen deugen’. Hij heeft het ook over soldaten in de meest ellendige omstandigheden aan het front. Grondig onderzoek toont aan hoe velen onder hen bevelen negeren, hun wapen saboteren om vooral het onmenselijke niet te moeten doen. De stelling van Bregman is dat wij, als mensensoort, gemaakt zijn om elkaar te vertrouwen, om samen te werken. Ik geloof dat we ook vanuit dat mensbeeld een veiligheidssysteem kunnen opbouwen.

Hoop. Wat geeft mij echte hoop in deze dagen? Dat is het verzet van mensen in zeer moeilijke omstandigheden. Ik durf hier toch even in de eerste plaats denken aan Russische mensen. We mogen niet vergeten dat ook zij slachtoffer zijn van deze oorlog. Af en toe bereikt één van hun verhalen ons. Maar ik herinner me van in de beginperiode van de oorlog hoe mijn collega, die nauwe contacten heeft in Rusland, vertelde van netwerken van Russische mensen die mee voor een veilige doortocht van Oekraïeners zorgde. Deze daden van verzet kunnen niet groot genoeg worden uitgelicht. Het zijn deze krachten, die als de wapens straks zwijgen, aan vredesopbouw zullen werken. We hebben deze vredeskrachten nodig, maar ze zijn er ook, ze zijn nu al aan het werk. Dat is onze hoop.

Liefde tenslotte. Ik begon met oorlog een daad van on-liefde te noemen. Paulus noemt de liefde de grootste van de drie gaven. Als je de liefde niet hebt, heb je niets. Ik voel me schroomvol om er nu iets over te zeggen. Toch wil ik een paar stamelende woorden zeggen over liefde nu de oorlog woedt.

Liefde is misschien radicaal de ‘mens’ zien in de andere mens, de volledige mens, de ‘hele’ mens. Oorlog ziet vriend en vijand, dat is niet de hele mens, oorlog ziet goed en slecht, dat is niet de hele mens. Misschien zien we straks na de oorlog ‘winnaars’ en ‘verliezers’, dat is niet de hele mens. Liefde is de hele mens zien in de Oekraïener én de Rus. Liefde is de hele mens zien in de dappere verzetsstrijder, en in de ‘vrijwilliger’ die uit een verre republiek tegen beter weten in naar het front ging om daar het onmenselijke te doen. Voor wie te dicht op het conflict zit, is dit nu wellicht niet mogelijk. Maar het soort van vrede dat we na de oorlog kunnen bouwen, hangt er wel van af. Misschien mogen we geloven én hopen dat liefde een collectieve kracht is, dat onze kleine oefening in de liefde zich bundelt in die grote kracht. Ik nodig jullie uit deel te worden van die grote kracht.

Pax Christi Vlaanderen schreef een Manifest voor Vrede. Je kan dit manifest bestellen via https://www.paxchristi.be/nieuws/manifest-voor-vrede